يادداشت محمد توسلي

هم ميهن 17/3/1386

به نام خدا

مأموريت راهبردي احزاب

روز جمعه 11 خرداد ماه 86، دوازدهمين كنگره مجمع دانش‌آموختگان ايران اسلامي، در فضاي محدود سالن كنفرانس ويلا برگزار شد. در پيش جلسه كنگره مزبور كه جمعي از فعالان سياسي، دانشگاهي ، مطبوعاتي و اعضاي اين تشكل حضور داشتند، گزارش دبير كل مجمع و سخنان دو سخنران مدعو اين جلسه، حائز نكات مهمي است كه مي‌تواند مورد بررسي بيشتري قرار گيرد:

1-  دبير كل محترم مجمع آقاي رحمانقلي قلي زاده ضمن گزارش سير تحول شكل‌گيري اين تشكل و مسائل و تنگناهايي كه براي فعاليت احزاب و تشكل‌هاي سياسي در شرايط كنوني وجود دارد ، دو راهبرد آزادي و دموكراسي‌خواهي را براي خروج از بحرانهاي كنوني معرفي كردند كه مي‌تواند محور مشترك فعاليت، همه احزاب و گروههاي سياسي قرار گيرد ( نقل به مضمون).

2-  جناب مهدي كروبي، دبير كل محترم حزب اتحاد ملي نيز ضمن يادآوري سرگذشت احزابي كه بعد از انقلاب تشكيل شده‌اند با نقد عملكرد برخي از احزاب موجود، تاكيد كردند كه احزاب با استفاده از رانت قدرت نمي‌توانند كاركرد حزبي مفيد و موثري داشته باشند. راه حل آنستكه احزاب مستقل از قدرت و با اتكاء به مردم تشكيل و سازماندهي شوند تا بتوانند با جلب اعتماد مردم كاركرد حزبي موثري داشته باشند (نقل به مضمون).

3-  جناب بهزاد نبوي، عضو ارشد سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي نيز در سخنان خود ضمن اشاره به سوابق احزاب قدرت ساخته قبل و بعد از انقلاب به بيان مظلوميت احزاب و تحزب در ايران، البته بدون ذكر مصاديق آن ، پرداختند و ريشه اصلي آن را استبداد معرفي كردند (نقل به مضمون).

اگر از تعريض ‌ها و نقدهائي كه در مطالب سخنرانان مدعو مطرح شد، و از مظالمي كه در حدود سه دهه گذشته به احزاب خارج از حاكميت مانند نهضت آزادي ايران رفته است صرفنظر شود، محورهاي اصلي هر سه سخنران اين پيش جلسه كنگره مأموريت خطير احزاب سياسي را در شرايط كنوني مورد تاكيد قرار ميدهد.

اگر در غياب آزادي و دموكراسي و مشاركت واقعي مردم در اداره كشور، اجراي موفقيت آميز برنامه ‌هاي توسعه امكان‌پذير نيست، واگر بدون حضور واقعي احزاب سياسي،‌ نهادهاي مدني و آزادي مطبوعات، آزادي و دموكراسي قابل تحقق نيست، مأموريت راهبردي احزاب و گروههاي سياسي تلاش براي تأمين آزادي‌هاي اساسي تصريح شده در قانون اساسي و اعلاميه جهاني حقوق بشر است تا موانع آزادي و دموكراسي و حاكميت ملي از سر راه ملت برداشته شوند و با اجراي برنامه‌هاي توسعه، عقب ماندگي كشور جبران شود، و مشكلات مردم كاهش يابد.

اجراي اين برنامه با توجه به زمينه‌هاي ديرين فرهنگ استبدادي كه مطالبات ملت ما را در طول يكصدسال اخير همواره در مقاطع مختلف با دشواري روبرو ساخته است از عهده يك حزب يا گروه سياسي خارج بوده و تنها راهكار، گفتگو و همكاري مشترك همه احزاب و گروههاي سياسي و ائتلاف حول مطالبات تاريخي مردم ايران يعني "آزادي و دموكراسي" و "حقوق بشر" است، تا سايه مظلوميت و محدوديت از احزاب سياسي و ساير نهادهاي مدني روي بركند و به تدريج ساختارهاي لازم براي تحقق اين گفتمان غالب فراهم شود.

دبير كل مجمع در پايان گزارش خود سئوالي را مطرح كرد كه چرا احزاب در ايران ريشه پيدا نكرده‌اند و نتوانسته‌اند تاكنون به رسالت و مأموريت خوددرحوزه عمومي و كنترل دولت‌ها، جامعه عمل بپوشانند. در پاسخ مي توان به اختصار اشاره كرد كه ريشه اصلي اين مشكل در فرهنگ ديرين استبدادي جامعه ما قرار دارد كه مانع شكل گيري همكاريهاي جمعي و بويژه تداوم آنها ست. روحيه خودخواهي، خودمحوري، خودرأيي، جاه‌طلبي و نادرستي از آفت‌هاي موفقيت كارهاي جمعي است. آسيب شناسي اين معضل فرهنگي ـ اجتماعي نيازمند كار پژوهشي است. در گذشته كارهاي با ارزشي صورت گرفته و ضروري است كار گذشتگان ادامه پيدا كند و بصورت راهكارهاي نظري و عملي براي اصلاح اين رفتارهاي ناهنجار اجتماعي در اختيار همگان قرار گيرد.

شادروان مهندس بازرگان در مقاله تعريف" حكومت از پايين" كه در سال 1335 نوشته شده و اخيراً با حذف قسمتهايي از آن منتشر شده است و همچنين در جزوه "احتياج روز" كه در سال 1336 در جشن عيد فطر انجمن اسلامي دانشجويان ارائه و به دفعات چاپ شده است و آثار ديگري كه در مجموعه آثار آمده است، به اين سوال مهم پاسخ داده و راهكارهاي عملي نيز براي تمرين دموكراسي و تربيت اجتماعي ارائه كرده است. (1)

اگر در اين فرآيند خصلت هاي ناهنجار ما اصلاح شود و افراد با روحيه همكاري جمعي تربيت شوند زمينه براي تقويت همكاري احزاب و گروههاي سياسي نيز فراهم ميشود و بستر براي استقرار دموكراسي و مشاركت قانونمند مردم در اداره جامعه فراهم خواهد شد. البته اين فرآيند تدريجي و طولاني است و هر مرحله آن كلاس و آزمايشگاهي است براي بروز و ظهور خصوصيات افراد و طرد افراد سطحي، تو خالي ولي پرادعا و جذب افراد با حقيقت و با استعداد.

اگر مديران احزاب و گروههاي سياسي كه هم خود را صرف دستيابي به قدرت و حكومت از بالا مي‌كنند ، تا موانع آزادي و دموكراسي مرتفع شود ، دست كم بخشي از ظرفيت و توان خود را به راهكارهاي حكومت از پايين كه در مقاله تاريخي زنده ياد مهندس بازرگان نيز به آن پرداخته شده است اختصاص دهند، ديدگاه دستيابي به قدرت بهر قيمت تعديل مي‌شود و كاهش رقابت‌هاي قدرت زمينه مناسب تري براي توافق‌ها و همكاري‌هاي اجتماعي فراهم ميكند و در چارچوب مطالبات تاريخي مردم يعني آزادي و دموكراسي و حقوق بشر، مرزبندي‌هاي تصنعي خودي و غير خودي از بين خواهد رفت و احزاب سياسي رسالت و مأموريت خود را بهتر به انجام خواهند رساند.

(1) علاقه‌مندان براي توضيح بيشتر ميتوانند به مقاله احتياج روز اينجانب، مندرج در مجموعه مقالات كتاب "بازرگان، راه پاك" ،انتشارات كوير مراجعه نمايند.