|
مرحوم آیت الله طالقانی بدون اینکه جزئیات، مشخصات و شکل یک حکومت
را ارائه دهند در نوشته ها و تفسیرهای خود یک سلسله معیارها و ارزش
هایی را به دست می دهند که باتوجه به آن معیارها و ارزش ها ویژگی
های حکومت و نحوه زمامداری عادلانه مشخص می شود.برخی از این ویژگی
ها که از آثار ایشان برمی آید عبارتند از؛
1ـ احترام به دانشمندان و آگاهان جامعه
در این زمینه مرحوم طالقانی وقتی می خواهد معیاری از حکومت عادلانه
و چگونگی برخورد زمامداران با مردم جامعه به دست بدهد از نحوه
برخورد زمامداران با دانشمندان، آگاهان و روشنفکران جامعه یاد می
کند که نوع برخورد می تواند معیاری از یک حکومت عادلانه یا غیر آن
باشد. ایشان این ویژگی از زمامداری را چنین تعریف می کنند؛ «مسئله
مهم این است که انسان ها بتوانند بلند شوند، انسان هایی که زیر بند
اصرها و اثقال خم شده اند بتوانند روی پای خود بایستند... هرکس هر
استعدادی دارد، استعدادش را تربیت کنند، هرکس هر موقعیت اجتماعی
دارد سرجایش باشد، جابه جا نشود. امیرالمومنین درباره سرزمین
جاهلیت میزانی می فرماید که این سرزمین جاهلیت است... نمی گوید
سرزمینی که مردمش شترچران بودند، در خیمه زندگی می کردند، پابرهنه
بودند.
نه، اینها میزان نیست می گوید؛ «بارض عالمها ملجم و جاهلها مکرم»
این سرزمین جاهلیت است. حال اگر عمارت ها و ساختمان ها و دستگاه
های صنعتی و اتومبیل ها و همه چیز داشته باشند ولی اجتماعشان به
این صورت که عالم ها را دهنه بزنند که صدایشان درنیاید و جاهل ها
کرسی های فرماندهی... اجتماع را به دست بگیرند، این سرزمین جاهلیت
است در هر جا که باشد «در هر زمانی معیار است».
2 و 3ـ توجه به شکوفایی قوای تولیدی جامعه و رشد استعداد افراد
طالقانی با توجه به آیات 204 و 205 سوره بقره که می گوید؛ «ومن
الناس من یعجبک قوله من الحیوه الدنیا و یشهد الله علی مافی قلبه و
هو الدالخصام و اذا تولی سعی فی الارض لیفسد فیها و یهلک الحرث و
النسل والله لایحب الفساد». این برداشت را داشت که منظور از «الدلاخصام»
افراد، گروه ها، احزاب و جمعیت هایی هستند که بعد از وعده های
شیرینی که به مردم می دهند، هنگامی که به زمامداری و قدرت می رسند
یعنی «اذاتولی» سعی می کنند که در زمین به فساد پرداخته.کشت (و زرع
مردم) را از بین برده و نسل جامعه را نابود نمایند.
چگونگی توجه به کشف که در آن موقع مظهر قوای تولیدی جامعه بود که
در کشاورزی خلاصه می شود و اکنون نیز باید صنعت را به آن اضافه
کنیم. یکی از معیارهای حکومت عادلانه است که باید دید زمامداران و
مسوولان جامعه چگونه با آن برخورد می کنند، آن را به طرف نابودی می
برند یا به طرف رشد و شکوفایی؟ همچنین مسوولان حکومت و حاکمان وقت
نسل جامعه را به کدام طرف می برند؟ آیا به طرف سرکوب کردن آنها و
بی اعتنایی به سرنوشتشان می کشانند؟ و انواع و اقسام مفاسد فردی و
اجتماعی را رواج می دهند؟ یا نه، سعی می کنند که زمینه هایی فراهم
شود تا استعدادهای آنها شکوفا و بارور شده بتوانند به استقلال فکری
رسیده تا اینکه خودشان برای سرنوشتشان تصمیم بگیرند. این دو عامل
از معیارهای شناخت زمامداری عادلانه می باشد.
4 ـ حاکمیت مردم
یکی از معیارهای ارائه شده از طرف طالقانی این است که حاکمیت
اختصاص به دسته، طبقه و گروهی خاص ندارد، متعلق به همه مردم است. «مردم
همه قیام کنند، همه یک بدن باشند، یعنی یک قشر و یک طبقه بر اجتماع
نباید حاکم باشد، این حق حیات نه برای کارگر تنها ست، نه برای
کشاورز تنها، نه برای بازاری تنها، نه دانشگاهی تنها و نه روحانی
تنها. همه مردم باید به قسط قیام کنند».(1)
5ـ دخالت همه افراد و گروه های جامعه در سرنوشت خود
وقتی از مرحوم طالقانی دعوت می شود که کاندیدای مجلس خبرگان بررسی
قانون اساسی بشود، وی خواستار این است که این مجلس باید نماینده
تمام قشرها و نیروهای جامعه باشد، نه یک طبقه و طیف خاص. بدین جهت
با صراحت هرچه تمام تر در خطبه اول، نخستین نماز جمعه تهران چنین
می گوید؛ «من معتقدم که باید در این مجلس همه گروه ها راه پیدا
کنند و ما تابع دستور قرآنیم؛ «فبشر عبادالذین یستمعون القول
فیتبعون احسنه اولئک الذین هدا هم الله و اولئک هم اولوالالباب».
این درس ماست، این مکتب ماست که حرف حسابی را بشنود.
صاحب لب، صاحب عقل هدایت یافته ها این جوری هستند. این وسیله کمال
احسان است، حرف طرف، حرف مخالف شنیده بشود و بعد هم بهترینش گرفته
شود، در مجلس ما باید مخالفان هم بیایند، اگر نیایند هم ما باید
دعوتشان کنیم، حرفشان گفته شود، قانون اساسی ما از اصول اسلام ناشی
شده است، منشا گرفته است. اصول اسلام قسط است و عدل است و حق. هر
شعاری، هر ایده ای که گروهی بدهند، باز اسلام چند قدم جلوتر است.
البته اینها باید به تدریج پیاده شوند بنابراین ما هیچ نباید وحشت
کنیم که گروه های دیگر راه پیدا کنند حرفشان را بزنند، بلکه باید
از اینها دعوت کنیم. والا پنجاه نفر، شصت نفر که هم لباس و هم فکر
باشیم و در یکجا جمع بشویم همه یک رای داریم چون از آن موازین نمی
توانیم خارج شویم. مجلس اصیل این است ک همه آرا گفته شود. همه
ابعاد مسائل بررسی بشود و از این جهت باید راه پیدا کنند. (2)
6ـ توجه به آزادی های اساسی و رعایت عدالت اجتماعی
در این باره طالقانی سخنان زیادی و نوشته های فراوانی دارند که از
قسط و آزادی سخن گفته است. در اینجا فقط بخشی از سخنرانی هایی را
که در تیرماه 1358 به مناسبت روز تاریخی قیام ملی سی ام تیرماه
1331 بیان نموده اند نقل می کنیم.
ایشان در آن سخنرانی درباره قسط و آزادی چنین می گویند؛ «ما چه می
خواهیم، چه می گوییم،آیا غیر از عدالت اجتماعی، آیا غیر از آزادی،
آیا غیر از کوتاه شدن دست عوامل استعمار و استثمار (چیز دیگری می
خواهیم). آیا این مسائل در اسلام و در قرآن ما نیست یا نمی خواهیم
بفهمیم که هست، نمی خواهیم بدانیم اسلام، اسلامی که ما می شناسیم،
اسلامی که از متن قرآن سرچشمه گرفته و سنت پیغمبر، هیچ گونه آزادی
را محدود نمی کند، هر جمعیتی که بخواهد آزادی مردم را در انتقاد و
بحث محدود کند، این اسلام را نشناخته است.هر جمعیتی که نخواهد
استثمار، استعمار و استبداد ریشه کن بشود، اسلام را نشناخته.
پی نوشت؛
1 ـ آیت الله طالقانی- تبیین قسط (سخنرانی های ایشان بعد از آزادی
سال 1357 در مسجد هدایت صفحه 21 و 22)
2ـ تبیین قسط همان ص 61
3ـ از آزادی تا شهادت (مجموعه بیان ها، اعلامیه ها، سخنرانی ها،
مصاحبه ها و... آیت الله طالقانی بعد از آزادی تا هنگام رحلت) از
انتشارات موسسه خدمات فرهنگی رسا ص 252 چاپ دوم.
4ـ وحدت و آزادی (سخنرانی 30 تیر 1358) ص 14 |